Ψυχοδραματική Μέθοδος Ανάπτυξης της Προσωπικότητα

‘Από τότε που σταμάτησα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω.

Και από τότε που ο άνεμος μου εναντιώθηκε, έμαθα να σαλπάρω με όλους τους ανέμους.’(Νίτσε)

Το Ψυχόδραμα αποτελεί μια μέθοδο ατομικής και ομαδικής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου. Οι βάσεις του ψυχοδράματος τοπο8ετούνται στη μεθοδολογία και τη φιλοσοφία του ψυχίατρου J.L.Moreno(1889-1974). Ο J.L.Moreno το 1922 ιδρύοντας το «θέατρο του αυθορμητισμού» διατυπώνει για πρώτη φορά τις θεμελιώδης αρχές του ψυχοδράματος, τον αυθορμητισμό και την δημιουργικότητα. Ήταν ένα πειραματικό θέατρο όπου κοινό και ηθοποιοί ήταν ένα και καθένας από το κοινό μπορούσε ανά πάσα στιγμή να ανέβει στη σκηνή και να αυτοσχεδιάσει. Έτσι μέσα από την εμπειρία που του έδωσαν αυτές οι παραστάσεις ανακάλυψε τη θεραπευτική επίδραση του θεατρικού παιχνιδιού του προάγγελου της δράσης της ψυχής, του ψυχοδράματος.

Αν πάρουμε τη λέξη «ψυχόδραμα» και την χωρίζαμε στις λέξεις που την αποτελούν ,θα βλέπαμε δύο μικρές αλλά πολύ σημαντικές λέξεις στις οποίες εστιάζει …ψυχή και δράση! Λέξεις που φαντάζουν τόσο απλές, λέξεις που χρησιμοποιούμε στην κα8ημερινότητα μας, άλλοτε γενικευμένα και άλλοτε πάλι έχοντας κάτι κατά νου …αλλά ποια η σημασία τους στη ψυχοδραματική έκφραση; για να τις δούμε λίγο λοιπόν!

Η λέξη «ψυχή» σχετίζεται με τον εσωτερικό μας κόσμο, το πνεύμα και το μυαλό, ενώ η λέξη «δράση» με τις εμπειρίες λαμβάνουν χώρα στην καθημερινότητα του καθενός.

Έτσι στο ψυχόδραμα, συνδυάζοντας τον εσωτερικό κόσμο και τη σωματική και συναισθηματική κινητοποίηση, καταφέρνει να βοηθήσει τα άτομα να βουτήξουν στον εσωτερικό τους κόσμο, να τον εξερευνήσουν και να σχετιστούν με έναν νέο τρόπο με τον είναι τους ,καθώς και με τους οποιουσδήποτε άλλους που πλαισιώνουν τη ζωή τους. Να βρουν νέους τρόπους δράσης σε παλιές καταστάσεις και ικανοποιητικές επιλογές σε καινούριες.

Και τι εννοούμε όταν λέμε ψυχοδραματική ομάδα, τι καλείται να κάνει ένας συμμετέχοντας σε μια τέτοια ομάδα;

Ο ψυχοδραματικός χώρος είναι μια αίθουσα που τα μέλη της ομάδας κάθονται συνήθως σε ημικυκλική θέση και μπροστά τους έχει οριστεί ως «σκηνή» ένας ουδέτερα διαμορφωμένος χώρος , έτοιμος να υποδεχτεί την οποιαδήποτε δράση των μελών της.

Το άτομο που δρα πάνω στη σκηνή και φτιάχνει τις δικές του εμπειρίες ονομάζεται «πρωταγωνιστής», ενώ τα άτομα και τα αντικείμενα που χρησιμοποιεί στο δράμα του( στα δρώμενα του, στις σκηνές του πάνω στη σκηνή) αποκαλούνται «βοηθητικά εγώ», και αποτελούν βοηθητικές δυνάμεις του πρωταγωνιστή αφού κατά τη διάρκεια του δράματος συμβολίζουν πραγματικά ή συμβολικά πράγματα, πρόσωπα και καταστάσεις της κατάστασης που αναβιώνει ο πρωταγωνιστής πάνω στη σκηνή.

Η ψυχοδραματική συνάντηση συνήθως χωρίζεται σε τρεις φάσεις: το «ζέσταμα», την δράση και το «μοίρασμα».

Στην αρχή της συνάντησης ο ψυχοδραματιστής ζεσταίνει το συναίσθημα των μελών με διάφορες ασκήσεις-δράσεις, ώστε να επικεντρωθούν στο εδώ και τώρα και να εστιάσουν είτε τους ενθαρρύνει να μιλήσουν ή να φτιάξουν πάνω στη σκηνή εικόνα με το πώς έχουν έρθει στη συνάντηση, ή οτιδήποτε άλλο θέλουν, χρησιμοποιώντας ως βοηθητικά του εγώ τους άλλα μέλη της ομάδας ή και συμβολικά αντικείμενα. Έτσι το βίωμα τους παίρνει μορφή.

Πάνω στη σκηνή τα άτομα παίρνουν ρόλους που τους δίνει ο πρωταγωνιστής και ακολουθεί δράση και σωματική ,ψυχική και συναισθηματική κινητοποίηση μέσα από αξιοποίηση διαφόρων ψυχοδραματικών τεχνικών που ο ψυχοδραματιστής εναλλάσσει για να βοηθήσει το πρωταγωνιστεί να συνδεθεί όσο καλύτερα γίνεται με αυτό που βιώνει. Οι σκέψεις ,τα συναισθήματα , τα γεγονότα, το είναι και η καθημερινή εμπειρία του καθενός έρχονται πάνω στη σκηνή και αποκτούν αμέσως πιο χειροπιαστό νόημα. Η εικόνα παίρνει κίνηση, τα άτομα-αγάλματα αποκτούν φωνή και κίνηση, όποια τους δώσει ο πρωταγωνιστής και το συναίσθημα ζεσταίνεται. Το άτομο έτσι έχει την δυνατότητα να κάνει μια πρόβα για τη ζωή, να πειραματιστεί μέσα στην ασφαλή μικρογραφία της ζωής στην οποία μεταμορφώνεται για αυτόν η σκηνή και να βάλει τα άτομα και αντικείμενα σε ρόλους που έχουν σημασία για αυτό. Επαναξιολογεί στο παρόν, στο εδώ και τώρα παλαιότερους τρόπους έκφρασης , ρόλους, σχέσεις, και πειραματίζεται μέσα στην πολυπλοκότητα τους για να μπορέσει μέσα από το δικό του δράμα πάνω στη σκηνή να ενδυναμώσει τη προσωπική του αναπτυξιακή πορεία μέσα από τη της δημιουργικότητας και του αυθορμητισμού του.

Μετά την ολοκλήρωση του δράματος ακολουθεί το “μοίρασμα”! Σ’ αυτή τη φάση όλα τα μέλη της ομάδας ,και εκείνα που συμμετείχαν ενεργά στο δράμα και εκείνα που ζεστάθηκαν παρατηρώντας τα δρώμενα από τις καρέκλες τους , καλούνται να μοιραστούν με το πρωταγωνιστή ,χωρίς να το κρίνουν, τα δικά τους βιώματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που αναδύθηκαν μέσα από το δράμα. Τι κέρδισαν ,τι κρατάνε, που τους πήγε ο πρωταγωνιστής με το δράμα , τις εικόνες και καταστάσεις που έφερε στη σκηνή.

Αυτή η φάση έχει μια μοναδική σημαντικότητα για τον πρωταγωνιστή καθώς στην ανάκληση του παιχνιδιού κρύβεται η διαδικασία της συνειδητοποίησης και αυτοπαρατήρησης του ατόμου. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού το άτομο δεν κατευθύνει συνειδητά ούτε ελέγχει τη δράση και το συναίσθημα του, αλλά εκφράζει την ύπαρξη του μέσα από ένα αυθόρμητο και συμβολικά διαμορφωμένο σκηνικό κόσμο.

Μόνο μετά το τέλος του παιχνιδιού, στη φάση του μοιράσματος που εκφράζονται λεκτικά πια εμπειρίες μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοπαρατήρησης, εστιάζοντας σ τις δράσεις που έγιναν στο παιχνίδι του, σε λόγια, σε σωματικές εκφράσεις , σε πρόσωπα και σε άλλες λεπτομέρειες των σκηνών που εξελίχθησαν πάνω στη σκηνή. Είναι όλα δικά του ! Κάποιες φορές ίσως φαντάζει ως ένα απλό παιχνίδι ,μα στην ουσία αποτελούν όλα κομμάτια της προσωπικής του εμπειρίας, της προσωπικότητας του, της ζωής του.

Μοναδική σημαντικότητα έχει ωστόσο και για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας εκτός του πρωταγωνιστή, που είτε συμμετείχαν στους ρόλους του δράματος ως βοηθητικά εγώ , είτε παρακολούθησαν από την καρέκλα τους τα δρώμενα. Ο καθένας έχει το δικό του τρόπο να σχετίζεται, να ταυτίζεται και να κάνει ίσως ασυνείδητα δικό του αυτό που βλέπει και έτσι να ταξιδεύει στο δικό του μέσα από τη δράση του άλλου. Όλοι μας έστω και ασυνείδητα αρπάζουμε την ευκαιρία αυτοπαρατήρησης και δουλεύουμε δικά μας θέματα, γεγονότα , πληγές, συναισθήματα, επιθυμίες , σχέσεις με τους άλλους και με τον εαυτό μας…

Σε ποιούς απευθύνεται ; … απλά σε όλους !

Ο ψυχοδραματικός κόσμος είναι δεκτικός σε όλες τις ηλικιακές βαθμίδες, παιδιά ,ενήλικες και υπερήλικες και είναι μια πολύτιμη αναπτυξιακή βοήθεια. Οι περισσότεροι από εμάς εκδηλώνουμε καθημερινά συμπεριφορές που υστερούν δημιουργικότητας και αυθορμητισμού και μας εγκλωβίζουν σε καταστάσεις που δεν μας ικανοποιούν τόσο. Άλλοι πάλι έχουν κάποιους ρόλους υπο-ανεπτυγμένους (όπως ο ρόλος του καλού φίλου, της καλής μητέρας- συντρόφου , πατερά, μη αυτάρκης ,χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση), όπως και κάποιους άλλους ρόλους υπερανεπτυγμένους, (όπως ζηλιάρης ,ζηλιάρης ,υπερπροστατευτικός, αχνώδης ,απαισιόδοξος , εγωιστής, κτητικός),όπου μέσα από τη ψυχοδραματική τριβή τους με αυτά τα κομμάτια της προσωπικότητας θα μπορέσουν να τα φέρουν σε μια δημιουργική ισορροπία και επακόλουθη προσωπική ανάπτυξη …

Επιπρόσθετα έχει τη δύναμη να σταθεί θεραπευτικά και σε άτομα με ψυχοσωματικές διαταραχές , αυτισμό, ψυχώσεις, νευρώσεις και σε άτομα που βιώνουν έντονα στην καθημερινότητα τους οποιοδήποτε θέμα του παρόντος ή της παρελθοντικής τους πορείας.